Żyjemy we wspaniałych pod wieloma względami czasach. Dostęp do najbardziej podstawowych środków, zapewniających minimum godnej egzystencji, jest dla nas czymś oczywistym. Mnóstwo chorób, które jeszcze niedawno były śmiertelnymi, udało się ujarzmić. Edukacja od wielu lat nie jest czymś tylko dla wybranych, bo dzięki internetowi i bezpłatnym szkołom mamy otwarty dostęp do praktycznie każdej dziedziny wiedzy. Że już nie wspomnę o możliwości czerpania garściami z dokonań ludzi kultury, sztuki, czy sportu. Dlaczego zatem, mimo tych wszystkich pozytywów, cały czas tkwi w nas ogromny instynkt pesymizmu? Dlaczego tak nierzetelnie oceniamy rzeczywistość, mogąc w bardzo łatwy sposób zweryfikować większość informacji i wyobrażeń, z którymi mamy styczność na co dzień? Wyjaśnienie jest bardzo proste – nikt do tej pory nie kwapił się, aby dać nam narzędzia, dzięki którym moglibyśmy spojrzeć na świat takim, jak faktycznie jest. Z pomocą przychodzi jednak książka Factfulness. Dlaczego świat jest lepszy niż myślimy, czyli jak stereotypy zastąpić realną wiedzą, czyli praca zbiorowa Hansa Roslinga, Oli Roslinga i Anny Rosling Rönnlund.
Od dzieciństwa wyposażani jesteśmy w pewną elementarną wiedzę. Uczymy się historii, języka ojczystego, matematyki, fizyki, biologii i innych przedmiotów, tak naprawdę dostając niewiele narzędzi, które pomogą nam realnie ocenić rzeczywistość, w której żyjemy. Jestem pewna, że gdyby nasi nauczyciele dostali do rozwiązania test, który autor Factfulness umieścił na samym początku swojej książki, poprawnych odpowiedzi zaznaczyliby mniej niż… szympansy, zakreślające odpowiedzi na chybił trafił. Przyznam, że gdy ja pierwszy raz na niego trafiłam, odpowiedziałam błędnie na każde postawione pytanie. Wpłynęły na to wszystkie instynkty i stereotypy, które z jednej strony bywają użyteczne, z drugiej, jak udowadnia Rosling, mogą stać się kulą u nogi.
Autor książki przez jedenaście rozdziałów prowadzi nas krok po kroku przez pułapki myślenia, w jakie wpadamy na co dzień, już od pierwszego akapitu zmuszając czytelnika do zwrócenia uwagi na błędy poznawcze, z których nawet nie zdajemy sobie sprawy. I jest to lektura naprawdę pasjonująca. Rosling posługując się twardymi weryfikowalnymi danymi, udowadnia, że świat nie jest taki zły, jak nam się wydaje, a to co kreują chociażby media, to przypadki zazwyczaj skrajne i niepowtarzające się codziennie. Że małe zmiany są praktycznie niewidoczne, a skutkują ogromnym polepszeniem jakości życia. Że dualistyczny sposób myślenia o rzeczywistości, nazwany przez niego instynktem przepaści, powoduje, że umyka nam ogrom tego, co pomiędzy skrajnościami się znajduje, w efekcie mocno zniekształcając nasz obraz rzeczywistości.
Takich zasad służących bardziej wiarygodnemu postrzeganiu świata Rosling wskazuje dziesięć. Każda z nich opisana jest w osobnym rozdziale, z którego każdy rozpoczyna się anegdotką z życia badacza, która często pokazuje, że nawet on, czyli człowiek, który krzewi ideę factfulness od wielu lat, nie był wolny od uproszczeń i błędnego postrzegania realiów. Może dzięki temu książkę czyta się, jak przewodnik po rzeczywistości pisany nie przez wytykającego błędy badacza, a raczej nauczyciela, któremu zależy na lepszym świecie, kreowanym w oparciu o fakty, a nie stereotypy. Przez to lektura jest naprawdę przyjemna, a nauka z niej płynąca niezwykle przydatna.
Prawie na samym początku wstępu do tego tekstu napisałam, że mamy obecnie bardzo łatwy i szybki dostęp do szerokiego spektrum wiedzy. Mamy narzędzia, które pomagają zrozumieć rzeczywistość. Mimo wszystko jednak, w naszych głowach jest na tyle dużo ograniczeń i przyjętych sposobów jej pojmowania, których trudno nam się pozbyć. Na szczęście są i były osoby, którym zależy, aby takie pojmowanie świata zmieniać. Jedną z nim jest Hans Rosling, którego Factfulness mogę polecić każdemu, kto chce wyjść poza ramy swoich własnych wyobrażeń.
Fot. Wydawnictwo Media Rodzina
