Mieszczańskie procedury – Jiri Havelka – „Właściciele”

Film Właściciele wchodzi na ekrany naszych kin w dużej mierze mocno spóźniony, a nadto w momencie jednak cokolwiek przypadkowym. Jest to obraz pochodzący z 2019 roku, w polskich realiach zaś był już pokazywany (o ile tenże termin jest tu adekwatny) w ramach internetowej edycji festiwalu Kino na granicy na jesieni 2020 r. Należy też wskazać w tym miejscu, że czeskie kino rzadko w ostatnim czasie trafia na nasze ekrany, a wobec tego jest pewien dystrybucyjny problem dotyczący tego zjawiska kinematograficznego. Nie są to bowiem czasy, jak to onegdaj bywało, że każdy kolejny obraz, choćby Jana Hrebejka, trafiał na nasze ekrany. W tym zakresie twórczość filmowców z Czech ustąpiła miejsca artystom węgierskim – jeśli już posługiwać się w tym miejscu swoistym kluczem geograficznym z obszaru grupy wyszechradzkiej, albowiem to twórcy z Węgier odnoszą w ostatnim czasie sukcesy artystyczne. Można wręcz stwierdzić, że Dziesiąta Muza w Czechach znajduje się w swoistej zapaści, o ile ten termin nie będzie na wyrost, niemniej jednak okolicznością bezsporną jest fakt, że jest kompletnie nieobecna w obrocie międzynarodowym. Właściciele zdobyli trzy nagrody tzw. Czeskich Lwów, a także byli nominowani w dziewięciu innych kategoriach, w tym także za najlepszy film. Film ów na nasz rynek wprowadza firma Aurora Films, Głos Kultury zaś objął nad tą premierą patronat medialny.

Fabuła jest banalnie prosta. Członkowie wspólnoty mieszkaniowej pewnej praskiej kamienicy reprezentujący przekrój społeczeństwa – oczywiście w tym zakresie, w jakim stanowią oni jednak egzemplifikację pewnej mieszczańskiej warstwy społecznej, którą stać na mieszkanie w prestiżowej lokalizacji – spotykają się w pewien wieczór, aby przedyskutować istotne kwestie dotyczące bieżących spraw odnoszących się do rzeczonej nieruchomości. Tylko tyle. Forma i treść filmu Właściciele wzajemnie konweniują, gatunkowo lokując się w obrębie czegoś, co można byłoby nazwać mieszczańską farsą o bulwarowej nieco proweniencji. Całość ma bowiem zdecydowanie teatralny charakter determinowany zasadą jedności miejsca, czasu i akcji. Akcja w istocie nie wykracza poza jedno pomieszczenie, w którego obrębie testowane są współczesne procedury odnoszące się do zarządu jedną z najmniejszych komórek społecznych, jakie wyłoniły się w krajach postsocjalistycznych. W tym znaczeniu jest to film w naszym obszarze geograficznym uniwersalny, bo też problemy dotyczące zarządu częściami wspólnymi nieruchomości to oczywiście także zjawisko odnoszące się do polskich realiów społeczno-ekonomicznych.

Havelka będący aktorem znanym raczej z banalnych produkcji quasi-komediowych szerzej zresztą nad Wisłą nieznanych (noszących symptomatyczne i wiele mówiące tytuły, jak Orgia w Pradze oraz Czego pragną mężczyźni), nie kreśli na szczęście publicystycznego reportażu. Jego analiza wszystkich postaci pojawiających się w filmie ma oczywiście wymiar socjologiczny, bo ten jest nieuchronny, a właściwie wręcz spodziewany, to jednak konfrontacja tej całej ludzkiej menażerii jest przede wszystkim tarciem ludzkich charakterów funkcjonujących jako autonomiczne jednostki, nie zaś ekspozycje określonych poglądów. Przypomina to miejscami surrealizm spod znaku Luisa Bunuela, choć sam obraz jest do bólu realistyczny i w tym aspekcie unikający purnonsensu. Bliżej jednak komedii Havelki do Rzezi Romana Polańskiego, mając tutaj na względzie także samą formę. Przede wszystkim jednak Havelka wygrywa znakomicie vis comica całej tej jednak banalnej sytuacji, jakie zdarzają się w każdym budynku wielorodzinnym, wskazując tym samym, że kino czeskie wciąż ma się całkiem nieźle.