Millennium Docs Against Gravity 2022: moc braterstwa, nietypowa tożsamość, opowieści o Sontag i miłość na krawędzi wulkanu [relacja, część 1]

Festiwal Filmowy Millennium Docs Against Gravity to największy festiwal filmów dokumentalnych w Polsce. Jego dziewiętnasta edycja miała miejsce w ośmiu polskich miastach: Warszawie, Wrocławiu, Gdyni, Poznaniu, Katowicach, Łodzi, Lublinie oraz Bydgoszczy i trwała od 13 do 22 maja. W tegorocznym programie znalazło się ponad 180 filmów krótko- i pełnometrażowych, a wersja online festiwalu trwa od 24 maja do 5 czerwca.

Ostatnia edycja festiwalu odbywała się jeszcze w reżimie sanitarnym, jednak tegoroczna w związku ze zniesieniem obostrzeń wydała się bliższa przedpandemicznej rzeczywistości. Problem z wyborem, na które filmy się wybrać, a które odpuścić oraz jak najefektywniej zaplanować międzykinowe spacery, by zdążyć dopić kawę, okazał się niezmienny. W pierwszej z trzech części relacji przybliżę filmy, na które udało mi się wybrać: Braterstwo, Nasza stara klasa, W sprawie Susan Sontag oraz Wulkan miłości.

BRATERSTWO (Brotherhood)
Reżyseria: Francesco Montagner

Braterstwo to opowieść o więziach – międzyludzkich i międzygatunkowych. Montagner zabiera widzów na górskie zbocza Bośni, zamieszkiwane przez ojca z trójką synów w okresie dojrzewania, który zostaje skazany na dwadzieścia trzy miesiące więzienia za wyjazd do Syrii, udział w wojnie i terroryzm. Przed osadzeniem rozdziela między dzieci zadania: najstarszemu przykazuje opiekę nad domem i znalezienie pracy, młodszemu zajmowanie się stadem owiec, a najmłodszemu naukę umożliwiającą skończenie podstawówki. Każdy dodatkowo ma praktykować czytanie Koranu i wyznawanie jego wartości.

Na ekranie reżyser stara się uchwycić moment przejścia chłopców z dzieciństwa w dorosłość – nie jest to proces, ale szybka odpowiedź na okoliczności. Każdy radzi sobie na swój sposób: krzycząc na siebie, innym razem wyśpiewując wersety Koranu czy idąc do lasu, aby uderzać siekierą w każde drzewo w pobliżu. Najstarszy znajduje pracę i zamieszkuje z dziewczyną, przez co młodsi bracia zostają sami z wypasem owiec i sprzedawaniem ich mięsa, z którego mieli się utrzymać podczas nieobecności ojca. Klamrą fabuły jest spotkanie z ojcem i rozliczenie z przeszłością, zmienione są jednak oblicza młodych ludzi i zapewne ich spojrzenia na świat.

Braterstwo to refleksje Montagnera nad religijnym zaślepieniem i wybiórczym korzystaniem z zasad świętych ksiąg, przymusem pracy dzieci w wieku szkolnym, samotnością i brakiem opieki. Akcja filmu toczy się dość powoli (a może i monotonnie), a tło kadrów wielokrotnie stanowi natura. Jeżeli macie ochotę przyjrzeć się scenom ze szczęśliwym stadem owiec (obecnych w zwiastunie), to lepiej nie szukajcie ich w tej bośniackiej historii. Znajdziecie za to różne oblicza smutku i poszukiwania własnych dróg życiowych.

NASZA STARA KLASA (My Old School)
Reżyseria: Jono McLeod

Nasza stara klasa to film, o którym niewiele wiadomo po przeczytaniu opisu, jednak właśnie to jest jego sednem: przeżycie ekranowej historii tak jak jej świadkowie prawie trzydzieści lat wcześniej. Reżyser Jono McLeod zaprosił przed kamerę koleżanki i kolegów z liceum w Bearsden, którzy w 1993 roku byli najbliżej głośnego szkockiego skandalu. Do klasy McLeoda dołączył nowy uczeń, przedstawiający się jako Brandon Lee, świeżo przybyły z Kanady, gdzie w wypadku samochodowym zginęła jego matka – śpiewaczka operowa, z którą podróżował po świecie. Jak wspominają bohaterowie: Brandon wydawał się starszy z twarzy, bywał przez to na uboczu, ale z czasem wszyscy się do niego przyzwyczaili. Zaskakiwał swoją wiedzą zarówno pozostałych uczniów, jak i nauczycieli, walcząc o swój cel – dostanie się na uczelnię medyczną i zostanie lekarzem. Widzowie nie mają możliwości ujrzenia jego oblicza, o którym mówi każdy – w rolę Lee wciela się aktor Alan Cumming, a poza nagraniami wypowiedzi absolwentów w scenerii nawiązującej do minionej epoki, reżyser wykorzystuje archiwalne nagrania oraz animacje.

Brandon czuje się jak ryba w wodzie na szkolnym przedstawieniu, które zmienia sposób postrzegania go przez otoczenie. Jak wspominają to przedstawienie bohaterowie? Czy warto było przyjaźnić się z Brandonem? Czy dostał się na medycynę? Czy wywołał czymś skandal? Kto ucierpiał w tej historii najbardziej? W jakim Lee był wieku? I… czy na pewno nazywał się Lee?

To bardzo intrygująca opowieść o niecodziennym i wręcz niedorzecznym zdarzeniu. Słuchając opowieści bohaterów i prowadząc własne śledztwo, wielokrotnie można się zaśmiać, ale i otworzyć szerzej oczy. Czy determinację łamiącą wszelkie reguły można podziwiać? Na to pytanie odpowiedzieć musicie sobie same i sami po seansie.

W SPRAWIE SUSAN SONTAG (Regarding Susan Sontag)
Reżyseria: Nancy Kates

Susan Sontag znana jest w Polsce z dzieł literackich, ale jak przyznają organizatorzy Millennium Docs Against Gravity: jej twórczość filmowa jest w naszym kraju niemal nieznana. W sprawie Susan Sontag z 2014 roku stanowi dopełnienie prezentowanych na festiwalu retrospektyw. Nancy Kates przedstawia Susan nie tylko jako ikonę popkultury, pisarkę i myślicielkę, ale również jako kobietę, matkę i kochankę. Korzysta przy tym z wypowiedzi filozofki czytanych przez aktorkę Patricię Clarkson, archiwalnych nagrań i fotografii oraz opowieści współpracowników, rodziny, przyjaciół i partnerek Sontag. Wspomina o ślubie, który wzięła w wieku 17 lat z Philippem Rieffem, narodzinach ich syna Davida i rozwodzie po ośmiu latach związku. Skupia się na licznych romansach i kolejnych związkach – między innymi z Harriet Sohmers, Lucindą Childs, Marią Irene Fornés, Nicole Stéphane Rothschild czy Annie Leibovitz.

Reżyserka przedstawia wizerunek amerykańskiej intelektualistki z różnych perspektyw – jedna z partnerek opowiada o braku zainteresowania artystki jej uczuciami czy pozostawianiu syna pod opieką ukochanej na całe noce (by spędzać je z inną kobietą), inna o słabej jakości debiucie eseistki. To opowieść o niezależności, czystej miłości do kina wynikającej z pełnej pasji (nazwanej kinofilią), interpretacja w sztuce tematu wojny, terroryzmu czy choroby oraz pochylenie nad kampem. Wreszcie o samej potrójnej walce Sontag z chorobą nowotworową i o strachu przed końcem istnienia. O bezkompromisowości i megalomanii. Ogromnym podziwie i konstruktywnej krytyce. O tysiącach odcieni twórczości Sontag.

WULKAN MIŁOŚCI (Fire of Love)
Reżyseria: Sara Dosa

Wulkan miłości to dokument o parze wyjątkowych ludzi – wulkanolożce Katii i wulkanologu Maurisie, którzy pobrali się w 1970 roku. Połączyła ich miłość do wulkanów i wspólnie doświadczyli około 150 ich wybuchów, stając wielokrotnie na krawędziach kraterów. Poza badaniami obejmującymi dziedzinę nauki, którą się zajmowali, filmowali i fotografowali widowiska niedostępne dla innych ludzi i to właśnie ich archiwalne materiały możemy podziwiać na ekranie. Przyglądając się tym artystycznym ujęciom, z łatwością da się zrozumieć ich zachwyt nad włoską Etną, Oldoinyo Lengai w Tanzanii czy Heimaey na Islandii.

Kiedy raz zobaczysz wybuch wulkanu, nie możesz już się od tego uwolnić – pada z ust Katii i nie sposób jej nie uwierzyć. Dokumentacja z bliska niszczącej siły natury bywała wielokrotnie bardzo ryzykowna, a Krafftów ciągnęło wciąż coraz bliżej niej. Maurice w wywiadach dzielił się pomysłem spłynięcia specjalnym kajakiem po rzece lawy o temperaturze 1200 stopni Celsjusza, a w filmie obejrzeć można jego szaloną wyprawę pontonem po wulkanicznym jeziorze pełnym kwasu siarkowego (którą odradzała mu Katia, chemiczka z wykształcenia). Na miejscu wybuchów wulkanów pojawiali się często jako pierwsi, a dzięki udostępnianiu swoich materiałów stali się najsłynniejszymi wulkanologami na świecie. Początkowo interesowały ich wulkany czerwone (wyrzucające z siebie olbrzymie ilości płynnej lawy), bardzo spektakularne i mniej zaskakujące niż szare (stratowulkany), którymi zajęli się później. Celem ich badań stała się też próba wykrycia momentu wybuchu tak, by dzięki ostrzeżeniu udało się przeprowadzić ewakuację zamieszkujących okolice osób. Ich ostatnie nagrania pochodzą z 1991 roku, z japońskiego wulkanu Unzen, podczas wybuchu którego oboje zginęli – robiąc to, co kochali najbardziej.

Film Sary Dosy to pełna ciepła (dosłownego), pasji, odwagi i poetyckości nieszablonowa opowieść o podążaniu za marzeniami. Ogromne wrażenie robi sam fakt oglądania scen autorstwa tych, których historię poznajemy, prezentujących najbardziej poruszający trójkąt miłosny świata.

Fot.: Millennium Docs Against Gravity

Pozostałe części relacji MILLENNIUM DOCS AGAINST GRAVITY 2022:

Millennium Docs Against Gravity 2022: emocje w krowich oczach, oddanie głosu Sinéad O’Connor, resocjalizacja mordercy i pamiętniki architektów [relacja, część 2]

Millennium Docs Against Gravity 2022: walka o krymską sztukę, jedyny w swoim rodzaju lombard, nieustraszony Nawalny i produkcja deszczu nad emiracką pustynią [relacja, część 3]