Za nami 25. gala wręczenia Nagrody Literackiej Nike, która odbyła się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Spośród siedmiu finalistów podwójną statuetkę otrzymał Zbigniew Rokita za historię o losach Górnego Śląska oraz jego mieszkańców. W warszawskim BUW-ie ogłoszono również nagrodę z okazji 25-lecia Nagrody Nike, a gala prowadzona przez Grażynę Torbicką została wypełniona odniesieniami do humanitarnego kryzysu na granicy Polski z Białorusią.
Ceremonia wręczenia Nagrody Literackiej Nike odbyła się w Bibliotece Uniwersyteckiej po raz piętnasty, a 24. raz poprowadziła ją Grażyna Torbicka. Tło dźwiękowe wydarzenia zapewniał Jazz Band Młynarski-Masecki, grając utwory ze swojej ostatniej Płyty z zadrą w sercu. Po oficjalnym powitaniu wszystkich przybyłych, w tym tegorocznych finalistów, na ekranie zagościł zeszłoroczny zwycięzca, Radek Rak. W odpowiedzi na pytanie jak zmieniło się jego życie przez otrzymanie Nike, przyznał, że nadal nie ma czasu, tak jak nie miał go wcześniej, a na pisanie poświęca tyle samo, ile przed otrzymaniem nagrody. Z drugiej strony – dodał – zmieniło się bardzo wiele: przede wszystkim dużo osób chce ze mną rozmawiać, a jako autor jestem im to poniekąd winien, i bardzo mnie to cieszy. Poczułem, że nie mówię, do garstki osób, tylko rzeczywiście ludzie czytają to, co napisałem.
W jury Nagrody Literackiej Nike zasiedli: Inga Iwasiów (przewodnicząca), Teresa Bogucka, Przemysław Czapliński, Maryla Hopfinger, Dariusz Kosiński, Iwona Kurz, Tadeusz Nyczek, Magdalena Piekara oraz Szymon Rudnicki. Co roku decyzję o laureacie jury podejmuje w pierwszą niedzielę października – w dniu wręczenia Nagrody Nike, a zwycięzca otrzymuje statuetkę projektu Gustawa Zemły i 100 tysięcy złotych.
Wśród finalistów 25. Nagrody Nike znaleźli się: Kasper Bajon (Fuerte), Krzysztof Federowicz (Zaświaty), Aleksandra Lipczak (Lajla znaczy noc), Grzegorz Piątek(Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949), Jacek Podsiadło (Podwójne wahadło), Monika Śliwińska (Panny z 'Wesela’. Siostry Mikołajczykówny i ich świat) i Zbigniew Rokita (Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku). Podczas prezentacji sylwetek finalistów, otrzymali oni pamiątkowe złote pióra i mieli możliwość wypowiedzenia się, poruszając w większości temat sytuacji uchodźców, przekraczających białorusko-polską granicę. Dziękuję państwu, że mają państwo te kartoniki. Może plusem tych złych czasów jest to, że kartoniki, tekturki, kartony stają się równie warte lektury jak książki, albo i bardziej – tak Jacek Podsiadło skomentował uniesione przez uczestników kartki z napisem Gdzie są dzieci? oraz imionami dzieci wywiezionych z Michałowic do lasu: Alas, 4,5 roku; Arin, 6 lat; Aryas, 8 lat; Almand, 2,5 roku.
Zbigniew Rokita tłumaczył, że zajmując się tematami mniejszości, wie, że sytuacja, w których grupy większościowe nie chcą uznawać dowolnych mniejszości, prowadzi do wielu cierpień. Takie społeczeństwa zapewne nie mogą w pełnej harmonii funkcjonować, więc te głosy mniejszościowe muszą być uwzględniane – dodał.
Aleksandra Lipczak, nominowana za książkę Lajla znaczy noc, odczytała fragment listu grupy Rodziny bez granic.
Jak wasze dzieci, ta mała dziewczynka ubrana jest w pajacyk. Ten jest już sztywny od brudu. Jak wasze córeczki, kiedy miały półtora roku, stoi jeszcze niepewnie. To ten wiek, kiedy dzieci zaczynają naśladować zwierzątka, uciekać z chichotem, przeglądać książeczki z głośnym „u”. Mówimy wtedy, że są słodkie, nosimy je na biodrze i mimo zmęczenia jesteśmy szczęśliwe. Nie myśleć o tej dziewczynce można tylko wtedy, kiedy omija się zdjęcie wzrokiem. Jedno spojrzenie na nią wystarczy, żebyście zobaczyły w niej figlarność, prostotę spojrzeń waszych dzieci.
I jedno spojrzenie wystarczy, żeby nie zgodzić się na ich śmierć w lesie. Musicie zrobić wszystko, co w waszej mocy, żeby jeszcze dziś dostały ciepłe mleko i lekarstwa. Jeśli politycy nie potrafią ich zobaczyć, to my im pomóżmy, przypomnijmy im, że też mają dzieci i wnuki. Przypomnijmy, że nasi przodkowie też nieraz musieli uciekać i ktoś im wtedy pomógł. Pokażmy, że żadne polityczne podziały nie są ważne, jeśli mówimy o oddechu, o błysku oka, o cieple ciała konkretnego dziecka. Trzeba natychmiast wpuścić organizacje humanitarne do strefy stanu wyjątkowego i zaprzestać wywózek uchodźców do lasu.
Jako matki, jako rodziny, jako ludzie zwracamy się ponad politycznymi podziałami do matek, rodzin i osób, które mają wpływ na decyzje dotyczące granicy wschodniej. Wszyscy doskonale wiemy, jak pomóc choremu, głodnemu, zziębniętemu, przestraszonemu dziecku. Nie możemy pozwolić na to, żeby w naszym kraju dzieci były wywożone na śmierć do lasu. Wykonajcie dziś, zaraz jeden telefon do kogoś, kogo znacie, a kto może sprawić, że te dzieci nie umrą. To bardzo proste: od wielu godzin nie dostały nic do jedzenia, trzeba działać natychmiast.
Nike Czytelników trafiło do Zbigniewa Rokity za Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, a nagrodę jubileuszową z okazji 25-lecia Nagrody Nike otrzymał Mariusz Szczygieł za zbiór reportaży Nie ma.
Zbigniew Rokita okazał się niekwestionowanym zwycięzcą podczas gali , otrzymując również główną statuetkę Nike. W laudacji przewodniczącej jury prof. Inga Iwasiów, mogliśmy usłyszeć:
Wybór finalistek i wskazanie dziś zwycięskiej opowieści odbywały się w czasie wyczerpania pandemią, zdewastowania polityczną przemocą, umierania wypychanych z terytorium Polski uchodźców. Na mój sposób czytania te wydarzenia mają wpływ. Bardzo bym chciała, by siódemka Nike, dwudziestka Nike były odbierane jako pakiety ratunkowe dryfujące w przestrzeni kryzysów, pandemii, przesileń, protestów. Książki mogą ocalać nas i świat, tak jak to leży w ich naturze – przez najlepsze z możliwych uchwycenie istoty życia.
Tematem łączącym tegoroczne finalistki – i zwornikiem opowieści o Górnym Śląsku – jest poszukiwanie odpowiedzi na pytania podstawowe: Jak to się dzieje, że burzymy lub budujemy? Co decyduje o losach społeczności? Jakie uprzedzenia nas niszczą, jakie idee pozwalają trwać? Którędy wkraczamy do zbiorowej pamięci lub jesteśmy z niej wymazywane/wymazywani?
(…)
Zaczynu tej opowieści nie stanowi jednak rewizja historii. Wszystko ma początek w woli opowiedzenia o rodzinnych stronach. Zbigniew Rokita używa oskarżycielskiej metafory: „Moi przodkowie użyźniali sobą dzieje. Dzieje się na nich pasły i rosły tłuste i obłe. Gdyby nie oni, nigdy nie powstałyby malownicze opowieści z dawnych diariuszy” (s. 13). Użyźnianie ziemi nie oznacza bowiem, iż trafili do kronik swego czasu. Poświęcono im zapisy w księgach kościelnych, skromne nagrobki, jakieś jedno zdanie zdeponowane w regionalnym archiwum. Pozostały po nich fotografie, domy, a przede wszystkim – łamliwa, meandrująca pamięć, dbająca tyleż o przechowanie, ile o zachowanie tajemnic ratujących życie. Autor nagrodzonej książki zaczyna więc od geografii rodzinnej, od biografii najbliższej okolicy. Podejmuje trud autoetnografii, albowiem wszystko, co zdoła ustalić, odnosi do własnych przeżyć, do siebie.
(…)
Nagradzamy „Kajś”, książkę pomagającą zrozumieć przemocowy charakter oficjalnej historii podnoszącą na duchu jako zapis codzienności, w której dobroć ludzka odgrywa ratunkową rolę. Książkę pokazująca, jak bardzo konieczne są zmiany i rewizje zapieczonych poglądów, ustalonych zasad. Po lekturze wiem więcej nie tylko o Śląsku, lecz o świecie, o polityce, ludziach i przypadkach. O pochodzeniu, które z reguły jest zmącone i drwi z potrzeby podziałów, stawiania granic. Mocniej też wierzę w sens zapisywania zdarzeń, a więc w literaturę.
Fot.: własne, fot. okładkowe: Agora
