Mądrych zawsze warto posłuchać – Shaun Usher – „Przemowy niezapomniane” [recenzja]

Shaun Usher – autor bloga Letters of Note i redaktor dwóch świetnych zbiorów Listów niezapomnianych, wydanych u nas nakładem wydawnictwa SQN, tym razem postanowił nieco zmienić formułę (choć nie aż tak bardzo). Nowa książka pod redakcją Ushera, to już nie listy i korespondencja mniej lub bardziej znanych osób. Przemowy niezapomniane to, jak sam tytuł wskazuje, kompilacja najlepszych, najbardziej poruszających, lub zmieniających historię przemówień, jakie na przestrzeni lat mieli okazję wygłosić (bądź nie – są bowiem takie, których nigdy nie wygłoszono) ludzie mający w ten czy inny sposób znaczący wpływ na nasz świat i kulturę.

Miałem okazję recenzować zarówno pierwszy, jak i drugi tom Listów niezapomnianych, wiedziałem więc, że po nowej książce Ushera należy się spodziewać kolejnej dawki niesamowicie inspirujących tekstów. Oczywiście, nie zawiodłem się, co nie było żadnym zaskoczeniem. W pewnym sensie można stwierdzić, że w Przemowach niezapomnianych także mamy do czynienia ze swego rodzaju listami, skierowanymi jednak do szerokiej publiczności, nie zaś do konkretnego odbiorcy. Teksty zebrane w tym tomie to w przeważającej mierze przemowy, które zmieniały świat lub takie, które w ten świat celowały palcem, wytykając niesprawiedliwość i podłość gatunku ludzkiego, jednocześnie zachęcając i inspirując do zmian. Nie cała książka jest jednak utrzymana w tak patetycznym tonie, bowiem wśród tych „poważnych” tekstów, można znaleźć też takie, które całkowicie rozładowują napięcie – jak chociażby przemowa Kermita Żaby, skierowana do absolwentów uczelni Southampton College w Nowym Jorku, zatytułowana humorystycznie Odrzućcie ogony i opuśćcie to bagno. Nie brakuje też tekstów poruszających duchowo i kulturalnie, jak niezwykle dogłębne studium na temat piosenki miłosnej i własnych demonów, wygłoszone przez Nicka Cave’a podczas prowadzonego przez niego kursu pisania piosenek czy piękna przemowa Tildy Swinton skierowana do miłośników (a w zasadzie fanatyków) twórczości Davida Bowiego  (prywatnie dobrego przyjaciela aktorki), wygłoszona jeszcze przed śmiercią tego wielkiego artysty, nabierająca jednak jeszcze większego znaczenia z perspektywy dalszej historii.

Lecz to właśnie przemowy najcięższego kalibru stanowią clou tego zbioru. Od rozpoczynającego książkę, pochodzącego z początku XVIII wieku, rozpaczliwych ostatnich słów człowieka, który za chwilę miał stracić życie na szafocie, aż po zamykające całość, przepełnione jednocześnie rozpaczą i nadzieją przemówienie Jurka Owsiaka, wygłoszone w zeszłym roku zaraz po tragicznej śmierci prezydenta Gdańska, Pawła Adamowicza. Pomiędzy tymi dwoma tekstami znaleźć możemy całe mnóstwo prawdziwych „klasyków”, jak chociażby płomienne przemówienie Malali Yousafazi (dziewczynki, która za swoje przekonania niemal zapłaciła życiem) na temat wagi edukacji, skierowane do Zgromadzenia Młodzieży w siedzibie ONZ; przedśmiertna mowa Sokratesa, który do samego końca nauczał swoich filozoficznych przekonań i z przekąsem wytykał błędy ludziom, którzy skazali go na śmierć; niezwykle skromne i piękne przemówienie Wisławy Szymborskiej po odebraniu nagrody Nobla; czy wreszcie – uważana za początek zmian ustrojowych w naszym kraju homilia papieża Jana Pawła II, wygłoszona podczas pierwszej wizyty w Warszawie w 1979 roku.

Usherowi udało się zamieścić w swojej książce także przemowy nigdy nie wygłoszone, które w pewien sposób pozwalają nam spojrzeć w alternatywną rzeczywistość i zastanowić się co by było gdyby. Wśród nich znalazło się między innymi przemówienie królowej Elżbiety II, napisane w 1983 roku na wypadek wybuchu III wojny światowej – co było wtedy całkiem realnym scenariuszem, biorąc pod uwagę zimnowojenne stosunki między Stanami Zjednoczonymi, a Związkiem Radzieckim, które osiągnęły swoje apogeum właśnie w tym czasie. Znajdziemy też tutaj alternatywne przemówienie prezydenta Richarda Nixona, przygotowane w 1969 roku, na wypadek niepowodzenia i katastrofy misji księżycowej (być może gdzieś w innej rzeczywistości, ludzie nie poznali nigdy słynnych słów Neila Armstronga o wielkim kroku dla ludzkości, znają tylko krótkie wystąpienie prezydenta Stanów Zjednoczonych, który ubolewa nad tragiczną śmiercią dzielnych astronautów).

Oczywiście, przedstawione przeze mnie przykłady to zaledwie wycinek wszystkich tekstów zamieszczonych w Przemowach niezapomnianych. Shaun Usher zgromadził imponującą liczbę siedemdziesięciu siedmiu inspirujących przemówień, do których można wracać w zależności od okoliczności i za każdym razem czytać je z niezmienną przyjemnością (podobnie jak do zgromadzonych we wcześniejszych publikacjach listów). Zawsze bowiem warto posłuchać (czy też w tym przypadku poczytać) mądrzejszych od siebie.

Fot.: Wydawnictwo SQN