Tarjei Vesaas, norweski mistrz prozy, w swojej powieści Ptaki tworzy świat nieoczywisty, poruszający i przesiąknięty melancholią. Historia, pozornie prosta, kryje w sobie głębię emocji i nieoczywiste interpretacje, co sprawia, że trudno jest oderwać się od losów bohaterów. Ptaki w przekładzie Marii Gołębiewskiej-Bijak to dzieło, które wymaga od czytelnika uwagi, wrażliwości i gotowości do wejścia w świat odmienności, zarówno tej psychologicznej, jak i egzystencjalnej.
Fabuła powieści skupia się na życiu Mattisa, prostolinijnego mężczyzny mieszkającego w małej, odludnej wiosce wraz z siostrą Hege. Mattis jest osobą o specyficznej percepcji świata – dla niego rzeczywistość jest naznaczona symbolami, które dla innych pozostają niezauważalne. Jego świat zmienia się, gdy pewnego dnia zauważa żurawia, który staje się dla niego zwiastunem zmian. Wkrótce potem w ich życie wkracza Jørgen, drwal, który swoją obecnością burzy delikatną równowagę codzienności Mattisa i Hege. To spotkanie doprowadza do serii wydarzeń, które wywracają ich świat do góry nogami, prowadząc do nieuchronnej tragedii.
Mattis, główny bohater, to postać wyjątkowa, a zarazem tragiczna. Jego postrzeganie rzeczywistości przypomina dziecięcą wrażliwość, gdzie każdy dźwięk i obraz mają głębsze znaczenie. Mattis nie radzi sobie w świecie pragmatycznych zasad i prostych reguł. Jego umysł, naznaczony odmiennością, oscyluje pomiędzy zachwytem nad naturą a niezrozumieniem ludzkich relacji. Wzruszająca jest jego potrzeba akceptacji i miłości, która niestety zderza się z brutalnością otaczającej rzeczywistości. To bohater, którego łatwo pokochać, ale równie łatwo się nad nim litować, co świadczy o kunszcie Vesaasa w tworzeniu wielowymiarowych postaci. Hege, siostra Mattisa, jest jego przeciwieństwem – silna, zorganizowana, pragmatyczna. To ona opiekuje się bratem, starając się zapewnić im obojgu stabilność. Jednak nawet w jej postaci dostrzegamy pęknięcia – zmęczenie, frustrację, a jednocześnie głęboką miłość do brata, która skłania ją do poświęceń. Hege symbolizuje ludzką siłę i słabość zarazem – jej walka o codzienność staje się dla czytelnika poruszającym studium lojalności i poświęcenia.
Ptaki to powieść o inności, o wykluczeniu i o tym, jak świat radzi sobie z tym, co niepasujące do szablonu. Vesaas zadaje pytania o miejsce takich osób jak Mattis w społeczeństwie, ale także o granice poświęcenia, jakie są w stanie ponieść ludzie kochający innego człowieka. To opowieść o miłości, która przybiera różne formy, i o tym, jak kruche są fundamenty ludzkiej egzystencji, gdy zderzają się z nieprzewidywalnością losu. Najbardziej intrygującym aspektem tej powieści jest jej zdolność do poruszania tematów uniwersalnych poprzez małe, intymne historie. Vesaas operuje metaforą, subtelnie wplata ją w narrację, co sprawia, że każde wydarzenie i każdy gest nabierają wielowymiarowego znaczenia. Symbolika ptaków, tak silnie obecna w powieści, jest jednocześnie zrozumiała i tajemnicza, nadając opowieści onirycznego charakteru.
Osobiście odbieram Ptaki jako dzieło głęboko poruszające. Zalety powieści to przede wszystkim jej emocjonalna głębia, wspaniale wykreowane postacie i zdolność do poruszania trudnych tematów w sposób subtelny, ale nieunikający trudnych pytań. Wadą może być momentami zbyt powolne tempo narracji, które wymaga od czytelnika cierpliwości. Jednak dla mnie jest to jedynie dowód na to, jak ważna jest dla Vesaasa każda emocja i każde słowo. Styl Vesaasa to mistrzostwo prostoty, która nie oznacza banału. Język powieści jest oszczędny, ale każde zdanie jest precyzyjne i wyważone. Autor buduje napięcie poprzez szczegóły, tworzy atmosferę, która wciąga i hipnotyzuje. To pisarstwo, które wymaga od czytelnika współuczestnictwa, aktywnego zaangażowania w odkrywanie znaczeń.
Ptaki to powieść, która zostawia ślad w duszy czytelnika. To opowieść o ludzkich słabościach i sile, o miłości i samotności, o tym, jak bardzo potrzebujemy akceptacji i jak trudno jest ją uzyskać. Vesaas stworzył dzieło uniwersalne, które z pewnością pozostanie aktualne przez wiele lat. Polecam je każdemu, kto szuka literatury wymagającej, ale niezwykle satysfakcjonującej.
Fot.: Wydawnictwo Poznańskie
