Umiejętny miks – Naomi Novik – „Wybrana” [recenzja]

Naomi Novik to amerykańska pisarka polskiego pochodzenia, której międzynarodową sławę przysporzył cykl Temeraire będący połączeniem powieści historycznej z fantasy ze smokami w roli głównej. Saga liczy sobie w tym momencie osiem tomów, ale zapowiedziano już następny. I chociaż swoją przygodę z pisarką zacząłem właśnie od Smoka Jego Królewskiej Mości, tym razem chciałbym napisać słów kilka o jedynej – jak dotąd – powieści pani Novik, która nie jest częścią żadnego cyklu, czyli o dziele zatytułowanym Wybrana, która osadzona została bardzo silnie w realiach słowiańskich. Wszyscy fani twórczości Naomi Novik oraz Polacy, dla których wykorzystane przez pisarkę mity i legendy są chlebem powszednim, z pewnością będą skakać z radości, ponieważ całkiem niedawno autorka odebrała Nagrodę Nebula dla najlepszej powieści!

Wybrana opowiada o losach młodej, siedemnastoletniej dziewczyny imieniem Agnieszka, mieszkanki wioski Dwornik w królestwie Polnii.  Raz na dziesięć lat wioskę Agnieszki odwiedza Smok, który spośród młodych dziewczyn wybiera jedną, która będzie mu służyć. Tym razem wszyscy są pewni, że wybraną zostanie przyjaciółka Agnieszki – Kasia, która jest zaradną, piękną i przygotowaną emocjonalnie na wybór Smoka dziewczyną. Jednak Smok – czarodziej zamieszkujący wieżę położoną nieopodal Dwornika, postanawia, że Agnieszka będzie jego Wybraną. Zrozpaczona młoda kobieta czuje, że jej świat właśnie się skończył i nie czeka jej już nic dobrego. Wkrótce odkrywa jednak, że ma w sobie moc, która może przyczynić się do czegoś dobrego, a Smok decydując się właśnie na nią, doskonale wiedział, co robi…

Powieść Naomi Novik zaskakuje czytelnika w kilku fragmentach, co jakiś czas ewoluując i zmieniając się na lepsze. Prosta i posiadająca z pozoru niewielki potencjał historia dla nastolatków szybko zmienia się w mroczną, pełną magii i pradawnych wierzeń baśń dla dorosłych. Główną osią nagrodzonego Nebulą dzieła jest jednak relacja Smoka oraz Agnieszki i ich późniejsza walka z Borem – niesprecyzowanym bytem, prędzej czymś na kształt ogólnego źródła zła niż wybitnie uzdolnionej, acz przesiąkniętej złem jednostki. I trzeba przyznać – w ogólnym rozrachunku wyszło to autorce bardzo dobrze.

Nie wiem, czy jest to tylko moje skojarzenie, ale relacja Agnieszki i Smoka czerpie garściami z historii Pięknej i Bestii. On jest poukładanym, odznaczającym się perfekcjonizmem czarodziejem, który nie przepada za towarzystwem ludzi. W dodatku gdzieś zatracił zdolność do czystej, niekontrolowanej radości z życia. Jego codzienność wypełniają schematy i ściśle zaplanowany grafik, a sytuacji losowych stara się unikać niczym ognia. Ona z kolei jest roztrzepaną bałaganiarą, która swoją ciekawską naturą oraz stawianiem działania nad myślenie potrafi wplątać się w niejedną kabałę. Ich wspólne docieranie się stanowić będzie pyszny kąsek Wybranej i rozdziały temu poświęcone cenię sobie najwyżej. Naomi Novik znalazła też miejsce dla wątku miłosnego i szczerze przyznam, że o ile ogólnie jestem takim upychaniem miłości tam, gdzie nie jest ona konieczna, raczej zniesmaczony, tak tutaj wyszło to intrygująco i nawet uważam, że było to fabularnie potrzebne.

Wybrana to powieść, w której niezwykle istotnym elementem świata przedstawionego jest magia. Autorka ciekawie podeszła do tego zagadnienia – nie mamy tutaj machania różdżkami bądź niewiadomo jak skomplikowanych systemów stosowania czarów. Są za to stare, dobre księgi, z których magowie czerpią wiedzę praktycznie każdego dnia, ucząc się i powtarzając zaklęcia, wciąż próbując, eksperymentując, zmieniając intonację, wymowę oraz melodyjność poszczególnych słów. Objawieniem w tym przypadku stała się Agnieszka, która z nieudolnej i nieokiełznanej dziewczyny stopniowo zmieniła się w wykazującą olbrzymi potencjał czarodziejkę, która – niczym pradawna Baba Jaga – korzysta ze swojej mocy bardziej za pomocą intuicji oraz życia w zgodzie z naturą aniżeli z pocenia się nad opasłymi tomami zaklęć i dbania o poprawność wypowiadania czarów. Agnieszka wprowadzała swoim podejściem do magii we wściekłość Smoka – oraz znacznie później innych czarodziejów – który początkowo nie potrafił zrozumieć fenomenu dziewczyny, która po kilku miesiącach nauki potrafiła niekiedy dokonywać z nią rzeczy, których on po wielu latach studiów nie był w stanie nawet przyswoić.

Dwie najważniejsze postaci w powieści Wybrana – a więc Smok i Agnieszka – są wykreowane bardzo dobrze i zapamiętuje się je na długi czas. To niewątpliwie spory plus tej historii. Problemem jest jednak drugi plan, bowiem większość z istotniejszych bohaterów ma intrygujące momenty na kartach książki, ale jako całość gdzieś giną w morzu zdarzeń, zacierając się w pamięci po stosunkowo krótkim czasie. Szkoda, ponieważ taka Kasia lub Książę Marek to postaci dobre, ale którym odrobinę zabrakło, by wywołać jakieś większe emocje w odbiorcy.

Omawiając Wybraną, nie sposób nie wspomnieć o głównym antagoniście, jakim jest Bór. To enigmatyczny byt, rodzaj energii, istoty wyższej, która jest w stanie sprawować kontrolę nad szkaradnymi bestiami, które sieją popłoch wśród mieszkańców miast oraz wiosek Polnii i sąsiadującej z nią Rusji. Bór jest niczym nowotwór, który stopniowo, acz zauważalnie, niszczy wszystko, obejmując coraz większe połacie terenu, za nic mając rangę danego mieszkańca w hierarchii społecznej, rejon geograficzny czy plany człowieka. Starcia z Borem są fenomenalne i te fragmenty Wybranej z ręką na sercu zaklasyfikowałbym jako dark fantasy pełną gębą. Jest ciężko, mrocznie, gęsto od akcji, a kolejne wydarzenia – mimo wiedzy, że Agnieszka jako główna bohaterka z pewnością przeżyje – napawają trwogą.

Wybrana to może nie jest odkrycie literatury fantasy, ale z pewnością jedna z lepszych powieści tego gatunku, które przyszło mi czytać w ostatnich latach. Gdzieś w pewnych momentach kojarzyła mi się z Czerwonym Rycerzem Milesa Camerona i mimo wielu różnic między tymi powieściami, w ostatecznym porównaniu znacznie wyżej stawiam dzieło Naomi Novik. Z tego, co mi wiadomo – kontynuacji nie będzie. I myślę, że to dobrze. Ten świat ma do zaoferowania na tyle dużo na łamach jednej powieści, że nie potrzeba mu dodawać kolejnych wątków. Ja sam zresztą uważam historię za zamkniętą, a ewentualne dalsze wątki można sobie (ale nie trzeba) tylko dopowiedzieć. Paradoksalnie nie chciałbym również obejrzeć ekranizacji, gdyż zwyczajnie wątpię w umiejętność dobrego przeniesienia opowieści zawartej w Wybranej na ekran telewizyjny bądź kinowy. Zostawmy Agnieszkę, Smoka i Bór w naszej wyobraźni.

Fot.: Rebis

[buybox-widget category=”book” name=”Wybrana” info=”Naomi Novik”]