Zakurzony projektor #19: Portrecista (2005)

Portrecista, film dokumentalny zrealizowany przez Ireneusza Dobrowolskiego, opowiada historię Wilhelma Brasse’a — fotografa pracującego w obozie koncentracyjnym Auschwitz. O trudach pracy w obozie i przeżyciach z nią związanych opowiada sam Brasse, który po zakończeniu wojny nie był w stanie kontynuować zawodu fotografa. Przygotowanie materiału do realizacji filmu zajęło twórcom prawie 10 lat, natomiast nagranie wspomnień opisywanych przez głównego bohatera – 10 dni. Film Dobrowolskiego został doceniony podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego DeReel w Victorii w 2007 roku, gdzie zdobył nagrodę za najlepszy film dokumentalny.

Wychudzone twarze, zapadnięte policzki, przerażony, pusty wzrok — tak prezentują się więźniowie Auschwitz na portretach Wilhelma Brasse’a. Ich świat uległ degradacji, dla większości z nich chwile spędzone przed obiektywem były ostatnimi minutami życia. Niewielu więźniom udało się przetrwać. Po tych, którzy zginęli w obozie, pozostały tylko zdjęcia — dowody krzywd, jakie im wyrządzono. Wilhelm Brasse ocala ich jestestwo od zapomnienia i składa hołd ich pamięci. Dokument porusza już od pierwszych chwil, gdy główny bohater mówi o ustawieniu świateł i usadzeniu fotografowanej osoby. Sposób, w jaki o tym opowiada, każe sądzić, że fotograf mówi o osobach z obozu, jak o zwykłych klientach zakładu fotograficznego. Wraz z rozwojem filmu możemy zauważyć, że jest to celowy zabieg, mający przykuć uwagę widza i zwrócić uwagę na wyjątkowość portretowanych przez Brasse’a ludzi. Pojawiające się co chwile archiwalne zdjęcia wykonane przez głównego bohatera sprawiają, że przez długi czas nie jesteśmy w stanie zapomnieć twarzy portretowanych w obozie ludzi — tak samo, jak Brasse.

Dla Wilhelma Brasse’a fotografia była życiowa pasja. Do zawodu przygotowywał się w Katowicach, gdzie tuż przed wojną zasłynął z pięknych portretów. Po wybuchu wojny trafił do Auschwitz, do specjalnego komando rozpoznawczego Wydziału Politycznego zwanego obozowym gestapo. Pod stałym nadzorem SS, prowadził fotograficzna dokumentacje obozu od momentu jego powstania aż po dzień ewakuacji. Na swoich fotografiach uwieczniał eksperymenty medyczne doktora Mengele, prywatne spotkania oficerów SS, a co najważniejsze wykonywał policyjne portrety więźniów do ich kartotek. W dniu ewakuacji obozu, narażając własne życie, ocalił dowody zbrodni hitlerowskiej. W dokumencie stworzonym przez Ireneusza Dobrowolskiego bohater skupia się na kilku wybranych fotografiach i przedstawia historie ludzi na nich uwiecznionych. Wstrząsająca podróż do przeszłości stanowi hołd dla osób, które zginęły w Auschwitz. Fotograf portretuje nie tylko ofiary bestialstwa, lecz także ich oprawców. Dzięki temu widz dostaje całkowity obraz funkcjonowania obozu i stosunków międzyludzkich. Doświadczenia obozowe odcisnęły się piętnem w pamięci Brasse’a, w szczególności oczy fotografowanych więźniów — Wilhelm po dziś dzień widzi je wszędzie.

Chociaż dzieło Ireneusza Dobrowolskiego przedstawia tylko pewien wycinek rzeczywistości z obozów koncentracyjnych, to mimo to ta dramatyczna opowieść o losach więźniów nie traci na aktualności. Film prezentuje skutki bestialstwa i okrucieństwa, jakie jest w stanie zgotować człowiekowi drugi człowiek. Reżyser bez grama egzaltacji i przesadzonego patosu relacjonuje wydarzenia rozgrywające się w obozie zagłady. Podróż do przeszłości obnaża traumę i piętno, jakie na Wilhelmie odcisnęła praca dokumentalisty obozowego. W centrum filmu stoi konfrontacja głównego bohatera z bolesnymi wspomnieniami z przeszłości, ale materiały ikonograficzne i archiwalne uzupełniające wypowiedzi bohatera są równie ważne dla całej historii. Reżyser subtelnie łączy sekwencje fotografii archiwalnych z opowieściami Wilhelma Brasse’a, by w największym stopniu oddać dramat więźniów Auschwitz.

Tytuł: Portrecista

Gatunek: Dokumentalny

Rok produkcji: 2005

Nagrody i nominacje:

Złoty Warszawski Feniks za Najlepszy film i Warszawski Feniks — Nagroda Publiczności na MFF „Żydowskie Motywy” w 2006 roku

Wyróżnienie na Gdańsk DocFilm Festiwal w 2006 roku

Nagroda dla Najlepszego Filmu Dokumentalnego podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego DeReel w Victorii w 2007 roku

Fot.: Grupa Filmowa Rekontrplan