Mistrzostwo dwustu trzydziestu strun – Jakub Piątek – „Pianoforte”

Pianoforte to film dokumentalny Jakuba Piątka, opowiadający o Konkursie Chopinowskim – najstarszym tej rangi wydarzeniu na świecie, w którym co pięć lat w Warszawie spotykają się pianiści walczący o uznanie. Brały w nim udział największe sławy, takie jak Maurizio Pollini, Martha Argerich, Rafał Blechacz, Dymitr Szostakowicz, Dang Thai Sona czy Krystian Zimerman. Ukazany na ekranie przebieg XVIII Konkursu Chopinowskiego odsłania niedostępne jego widzom i słuchaczom kulisy, a także estradowe i prywatne oblicza uczestników konkursu z całego świata. Pianoforte obejrzeć można było podczas dwudziestej edycji festiwalu Millennium Docs Against Gravity, a na ekranach polskich kin zagościł oficjalnie 16 lutego 2024 roku.

Pianoforte okazało się polskim numerem jeden wśród międzynarodowych propozycji festiwalowych dwudziestej edycji Millennium Docs Against Gravity. Przyznali to widzowie (Nagroda Publiczności Województwa Śląskiego) i Prezydent Miasta Gdyni (wyróżnienie za czułość i empatię ubraną w imponującą formę filmową). Dokument przybliżając oglądającym XVIII Konkurs Chopinowski i wielką życiową szansę dla jego uczestników, okazuje się niebywale interesujący.

Eliminacje konkursu przechodzi sto sześćdziesiąt kandydatek i kandydatów, a do finału dostaje się jedynie dwanaście osób. Wśród bohaterów dokumentu znaleźli się charyzmatyczni Włosi: Leonora Armellini, Michelle Candotti i Alexander Gadjiev, Hyuk Lee z Korei Południowej, Hao Rao z Chin wraz ze swoją nauczycielką Vivian Li, siedemnastoletnia Eva Gevorgyan z Moskwy i student Bydgoskiej Akademii Muzycznej Marcin Wieczorek. Wszyscy przybyli do Warszawy, aby spełnić swoje marzenia o prestiżu, sławie i kontraktach płytowych z najbardziej cenionymi wydawnictwami na świecie.

Wybierają fortepiany, na których zagrają przed jury, ćwiczą bez końca zamknięci w hotelowych pokojach, radzą i nie radzą sobie z emocjonalnym ciężarem oczekiwań własnych i cudzych. A my, oglądający, w napięciu czekamy na rozwój wydarzeń, zupełnie zapominając, że istnieje świat inny niż ten wypełniony muzyką Chopina. Jak pisała w 2021 roku o dokumentowanej edycji konkursu krytyczka muzyczna Dorota Szwarcman: Wszyscy zresztą od I etapu do końca powtarzaliśmy, że nie zazdrościmy jury, że ma bardzo trudne zadanie, bo przyjechało mnóstwo naprawdę utalentowanej młodzieży pianistycznej.

Obserwując jak wiele sprzecznych stanów emocjonalnych prezentują uczestniczki i uczestnicy konkursu, trudno im nie kibicować (w tym na pewno ułatwieniem jest brak znajomości wyników XVIII Konkursu, więc jeśli ich nie znacie, polecam wstrzemięźliwość i zaskoczenie w czasie seansu), podziwiając jednocześnie samozaparcie i niesamowite poświęcenie. 

Dokument Piątka to też rzut okiem na relacje z ich bliskimi i nauczycielami, podejście do ćwiczeń i ogromnego zmęczenia, zmagania ze stresem, a także myślami i zachowaniami, będącymi jego konsekwencjami. To doświadczenie świata, w którym pierwsze skrzypce (a może fortepiany) grają perfekcjonizm i potrzeba wybitności, które idealnie uosabia rosyjska nauczycielka Evy Gevorgyan, Natalia Trull – surowa, do bólu wymagająca, wiecznie strofująca i bezwzględna. Nie sposób nie wspomnieć też o Marcinie Wieczorku, którego monologi wywoływały chyba największe salwy śmiechu wśród festiwalowej widowni, rozładowując nieco współdzielone z bohaterami filmu napięcie.

Jakub Piątek wybierał ekranowe postacie przez wzgląd na ich osobowości, a w tworzenie filmowych sylwetek wplótł archiwalne nagrania udowadniając, że droga do osiągnięcia sukcesu to złożony proces, a nie efekt jedynie ciężkiej pracy. Pokazał tym samym jak wygląda zakulisowa codzienność wirtuozek i wirtuozów fortepianu oraz jaki koszt ponoszą artyści i ich bliscy, abyśmy mogli nagradzać ich owacjami na stojąco. Wszystko to w trzech etapach i finale.

Ogromna presja i nieuchronność porażki to uczucia pojawiające się w życiu nie tylko pianistek i pianistów. Opowiadanie o tym, że nie zawsze się wygrywa, jest bliższe naszym doświadczeniom. Moim na pewno. Zdarza mi się to częściej niż odniesienie zwycięstwa – opowiadał reżyser w rozmowie z Wirtualną Polską.

Pianoforte jest dziełem bezsprzecznie wyjątkowym. Takim, w którego brak scenariusza i podziału na role aż trudno uwierzyć. Może jednak stanowi dowód na to, że to życie pisze je najlepiej? W interpretacji Jakuba Piątka – z pewnością.

Źródła:

• Millennium Docs Against Gravity
• Dorota Szwarcman, Dziwne Wyniki, Co w duszy gra – Polityka, 21.10.2021
• Artur Zaborski, Film o Konkursie Chopinowskim podbija USA. „Nie interesował mnie zwycięzca”, Wirtualna Polska, 25.01.2023

Fot.: Against Gravity