Dzisiaj chyba pierwszy raz w historii Piątkowej ciekawostki nastąpi odstępstwo od tematów kinowo-telewizyjnych [drugi raz; tutaj ciekawostka o Queen – przyp. red.]. Porzucam ruchome obrazki na rzecz nieruchomych dzieł stworzonych przez Storma Thorgersona i jego studio Hipgnosis na okładkach płyt legendarnej grupy Pink Floyd. Dzisiaj nie będzie ciekawostki o superbohaterach, aktorach, reżyserach czy o filmach. Dzisiejsza ciekawostka to będzie rzecz o krowach, świniach, pryzmatach, płonących ludziach i morzu siedmiuset łóżek rozstawionych na plaży.
Nie będę opisywał wszystkich okładek Pink Floyd, bo jest to zgoła pozbawione sensu, szczególnie że okładki płyt takich jak A Saucerful of Secrets, More czy Obscured By Clouds są dosyć konwencjonalne, a jeszcze inne, jak okładka debiutu, słynnego The Wall i późniejszego The Final Cut nie są po prostu autorstwa Storma. Ale faktem jest, że kilka zdjęć stworzonych przez niego na potrzeby okładek Pink Floyd to po prostu dzieła epickie. Storm Thorgerson jako fotograf nie uznawał półśrodków. Gros okładek autorstwa jego studia (Hipgnosis, które założył wspólnie z Aubreyem Powellem) to jak najbardziej autentyczne zdjęcia, do których zrobienia niejednokrotnie potrzebne były całe dnie przygotowań i spora ilość środków finansowych. Przykładem może być okładka piątego albumu w dorobku Led Zeppelin – Houses of the Holy. Ta niepozorna grafika to kolaż kilku zdjęć z trwającej aż… dziesięć dni sesji zdjęciowej.
Atom Heart Mother (1970)
Zaczynamy od kompletnego klasyka okładek płyt rockowych. W 1970 roku Pink Floyd do spółki z Ronem Geesinem nagrali monumentalną suitę tytułową, z miejsca przeskakując z nurtu rocka psychodelicznego w nurt rocka symfonicznego. Trzeba tutaj nadmienić, że w Pink Floyd wiele rzeczy działo się przypadkiem. Często Storm wiedział, jak będzie wyglądała płyta, jaki będzie miała tytuł – Roger Waters ze spółką dawali mu wskazówki, jak ma wyglądać okładka. W przypadku Atom Heart Mother tak nie było, zespół miał gotową płytę, ale nie miał nawet nazwy albumu, co zresztą nie dziwi, bo po latach tytułowa suita wydaje się być nieco chaotyczna, nie do końca przemyślana, jakby zespół przerosło zadanie skomponowania ponad dwudziestominutowego utworu. Sam perkusista zespołu – Nick Mason w książce Moje Wspomnienia wspomniał, że kompozycję uratował człowiek od orkiestracji suity, czyli wspomniany Ron Geesin, który złożył to wszystko w jedną, w miarę sensowną całość.
Storm po latach przyznał, że pomysł na zdjęcie okładkowe podsunął mu kanadyjski artysta John Blake. Poszedł więc na łąkę z zamiarem zrobienia podręcznikowego zdjęcia krowy. Jak wspominał w wywiadzie dla „Teraz Rock: zdjęcie miało wyrażać całą „krowiość” krowy i kompletnie od czapy. (…) Krowa, która, jakby zwraca się do patrzącego, jakby chciała powiedzieć: „Czego chcesz?” Trochę agresywnie, zaczepnie, ale tylko trochę. Jakby mówiła też: „Nic mnie to nie obchodzi. Jestem krową. Zostawcie mnie w spokoju”. Zdjęcie miało być oderwane od płyty i faktycznie takie było. Sam Storm podkreślił, że tylko Pink Floyd coś takiego by zaryzykował.
Szefom EMI, wytwórni płytowej wydającej albumy Floydów niespecjalnie się ta okładka spodobała. Byli po prostu wściekli. Nick Mason w Moich wspomnieniach opowiadał, że jeden z szefów do Storma powiedział: Czyś ty zwariował? Chcesz doprowadzić tę firmę do upadku? EMI ostatecznie wypuściło płytę na rynek z samym zdjęciem krowy na okładce. Bez napisów z nazwą zespołu i tytułem. Sam Storm pamięta, że niespecjalnie już na to naciskał, po prostu EMI dla świętego spokoju przyjęli jako ostateczny projekt samo zdjęcie. Chyba mieli nosa w EMI, bo Atom Heart Mother to pierwszy LP w historii zespołu, który osiągnął szczyt brytyjskiej listy sprzedaży.
Natomiast urocza krowa pochodziła z gospodarstwa Potter’s Bar i miała na imię Lulubelle III.
Meddle (1971)
Kolejny kamień milowy w karierze Floydów i kolejna wspaniała okładka. Nick Mason wspomina, że na pomysł okładki wpadli członkowie zespołu. Po prostu podczas azjatyckiej części trasy koncertowej zadzwonili do Anglii, do Storma, przekazując mu pomysł, który wywodzi się bezpośrednio z tytułu płyty. Miał on nawiązywać do kojarzących się z filozofią zen obrazów wodnych ogrodów. Zespołowi wręcz zależało, aby na okładce był widok ludzkiego ucha pod powierzchnią wody. Perkusista zespołu wspomina, że pomimo tysiąca mil dzielących zespół od Storma usłyszeli, jak ich nadworny plastyk szeroko otwiera oczy ze zdumienia.
Sam Storm źle wspomina tę okładkę. Po latach przyznał się, że może niedokładnie zrozumiał instrukcje zespołu. Starał się na niej wyrazić dźwięk, fale dźwiękowe, że woda miała być nośnikiem fal dźwiękowych wpadających do ucha. Faktycznie okładka ładnie się łączy z odgłosem sonaru z pierwszych taktów kompozycji Echoes. Ale czy taki był zamiar Storma, rzecz wątpliwa. Sam Storm wspomina: nie wiem o co im chodziło. Nie wiem, co znaczy tytuł Meddle. Wiesław Weiss w książce O krowach, świniach, małpach, robakach oraz wszystkich utworach Pink Floyd i Rogera Waters wyciągnął na jaw smakowitą anegdotkę, że artysta pierwotnie chciał ozdobić Meddle tyłkiem pawiana. Dobrze, że zespół zadzwonił jednak pewnego dnia z Dalekiego Wschodu do swojego grafika…
Dark Side Of The Moon (1973)
Okładka symbol. Chyba każdy fan muzyki widząc światło rozszczepione przez pryzmat, miewa natychmiastowe skojarzenia z tym konkretnym, w każdym calu genialnym dziełem Pink Floyd. Storm przedstawił zespołowi kilka propozycji, jak zdjęcie surfera na wysokiej fali, które powstało na bazie fascynacji komiksem o Srebrnym Surferze. Ale jak tylko przedstawił im projekt z pryzmatem, nie było mowy o innym wyborze. Nick Mason wspomina: od razu wiedzieliśmy, że pryzmat rozszczepiający światło to jest to. Po latach okazało się to strzałem w dziesiątkę. Prosta grafika doskonale oddaje zawartość płyty, idealnie z nią koresponduje.
Początkowo pryzmat rozszczepiający światło miał stanowić logo graficzne wytwórni Clear Light, dla której Storm miał go właśnie zaprojektować. Szefowie wytwórni wybrali jednak inny pomysł, a pryzmat trafił do zamrażarki odrzuconych koncepcji. Grafik często wykorzystywał odrzucone pomysły w przyszłości, znajdując tym samym dla nich swoje zastosowanie.
Okładki Dark Side of The Moon nie zdobi zdjęcie rozszczepienia światła przez pryzmat, tylko jest to elegancka, gustowna grafika przygotowana przez Hipgnosis. Storm wspomina, że Rick Wright, klawiszowiec zespołu, rzucił mu hasło, aby na okładce nie było żadnych, pieprzonych zdjęć. Storm, jak widać, posłuchał się. Dwadzieścia lat później na kompaktowej reedycji widnieje już zdjęcie pryzmatu, a dziesięć lat później z okazji miksu 5.1, Storm przygotował nową wersję okładki: zdjęcie witrażu odwzorowującego grafikę z pryzmatem. Żaden z tych projektów nie jest tak efektowny, jak ten oryginalny.
Wish You Were Here (1975)
Wspaniała okładka. Dwóch mężczyzn wymieniających się uściskiem dłoni, lecz nie wiadomo, dlaczego jeden z nich płonie. Bardzo symboliczna, niejednoznaczna okładka, która, podobnie jak Dark Side of The Moon, fantastycznie koresponduje z melancholijną, smutną, przygnębiającą muzyką zawarta na Wish You Were Here.
Storm wspomina, że przy Wish You Were Here: narobiliśmy się jak cholera. Artysta odwiedzał zespół podczas nagrywania albumu i wspólnie z muzykami odkrył, że głównym tematem albumu jest brak czy też nieobecność. Płonący mężczyzna, jak wspominał Storm, miał być symbolem wypalenia emocjonalnego po nieudanym związku. Podczas nagrywania Wish You Were Here zaczął narastać konflikt pomiędzy Rogerem Watersem a Davidem Gilmourem, a ponadto w trakcie rejestracji kompozycji Shine On You Crazy Diamond pojawił się w studio przy Abbey Road sam Syd Barrett, były lider Pink Floyd, który wówczas wyglądał jak wrak człowieka. Łysy, z wielką nadwagą, był kompletnym przeciwieństwem rześkiego, wesołego młodzieńca, o czarnych, kręconych włosach, którego zapamiętali muzycy z młodości w Cambridge. Storm podkreślał, że ta niespodziewana wizyta faktycznie wzmocniła wydźwięk okładki.
Zdjęcie jest oczywiście autentyczne. Zrobiono je na tyłach studia Warner Bros. w Los Angeles. Do pozowania zatrudniono kaskaderów, a człowiek po prawej naprawdę płonął. Użyto w tym celu azbestowego ubioru pod garnitur i na głowę, aby się biedak nie poparzył, jednak wiatr spłatał trochę figla i zbyt silny jego podmuch spowodował, że kaskaderowi zapaliły się wąsy, które natychmiast ogień pochłonął.
Pink Floyd i Hipgnosis nie byliby sobą, jakby nie wpadli na szalony pomysł dystrybucji płyty. Wish You Were Here sprzedawana była w czarnej folii, zakrywając tym samym okładkę. Widać jedynie nalepkę z uściskiem dłoni robotów. Storm starał się jak najlepiej zobrazować „brak”. Udało mu się na tyle skutecznie, że niektórzy nacinali delikatnie folie, tylko po to, aby jej nie zniszczyć i móc wyjąć czarny krążek. Nie zobaczyli tym samym okładki z płonącym człowiekiem. Czy można lepiej wyrazić brak? – pyta retorycznie Storm.
Animals (1977)
Kolejna szalona okładka, lecz Storm jest tylko wykonawcą, a pomysłodawcą okazał się sam Roger Waters. Pomysł na zrobienie zdjęcia był bardzo prosty. Nadmuchać wielką świnię, umieścić ją na linach pomiędzy potężnymi kominami londyńskiej elektrowni Battersea i zrobić kilka efektownych zdjęć i najlepsze umieścić na płycie. Wydawałoby się – łatwizna.
Algie, bo tak nazywał się wielki balon o kształcie świni, miał dziesięć metrów długości i napełniony był helem, więc jak wspomina Nick Mason: Algie zachowywał się bardzo agresywnie. Jako dodatkowy środek ostrożności wynajęty został więc snajper, na wypadek gdyby Algie zechciał w pewnym momencie dać nogę.
Sesję zdjęciową zaplanowano na 2 grudnia, więc można podejrzewać, że wyspiarska pogoda mogła zaprezentować niezłego figla w postaci silnego wiatru. I tak faktycznie było. Pierwszy dzień okazał się fiaskiem z powodu problemów z linami, więc sesję przełożono na następny. Niestety, kolejnego dnia nie pojawił na planie zdjęciowym snajper, mimo to Storm z ekipą postanowili spróbować zrobić kilka zdjęć. Pech chciał, że w pewnym momencie zerwał się ostry wiatr i jedna z lin, do których przymocowany był Algie, pękła i wielka świnia w ciągu minuty wzniosła się na wysokość ponad sześciuset metrów. Mason wspomina: było to zbyt szybko jak na możliwości policyjnego helikoptera, więc nie zdołał przerwać samowolnej eskapady naszej świnki. Tego nie przewidzieliśmy. Nagle zdaliśmy sobie sprawę, że oprócz utraty kosztownego rekwizytu możemy się przyczynić do jakiejś katastrofy powietrznej. Czym prędzej wezwaliśmy naszych prawników, opracowaliśmy plany awaryjne, wyznaczyliśmy kozły ofiarne i czekaliśmy na rozwój sytuacji.
Świnia odnalazła się hrabstwie Kent, w południowo-wschodniej Anglii. Mason wspomina: słyszeliśmy jeszcze opowieść o pilocie samolotu, który podchodząc do lądowania na lotnisku Heathrow, zauważył nasz rekwizyt. Nie zgłosił tego jednak kontrolerom lotu, obawiając się posądzeń o nietrzeźwość.
No więc, co ostatecznie znalazło się na okładce Animals? Oddajmy głos Masonowi: prawda wyglądała natomiast tak, że wizerunek świni został w związku z zaistniałą sytuacją najzwyczajniej doklejony do oryginalnego zdjęcia elektrowni, ponieważ najlepsze ujęcie, na tle malowniczego, pochmurnego krajobrazu, wykonane zostało w chwili, gdy Algie akurat był nieobecny.
A Momentary Lapse of Reason (1987)
Chwilowy zanik zdrowego rozsądku – to chyba najlepszy z możliwych tytułów, dla najnowszej muzyki reaktywowanego wówczas Pink Floyd. Dawid Gilmour postanowił, że zespół sobie poradzi bez głównego mózgu, kompozytora i tekściarza, czyli Rogera Watersa, który lubił krzyknąć, że Pink Floyd to ja! Nie to, że umniejszam Gilmourowi, ale reaktywowanie w latach osiemdziesiątych zespołu, który był symbolem minionych czasów w muzyce, było samo w sobie szaleństwem. Rock symfoniczny umarł, rock neo-progresywny niespecjalnie się przebił do szerszej świadomości, a klasycy gatunku, jak Genesis czy Yes, uprawiali dyskotekowy pop, fakt – najwyższej jakości, ale mimo wszystko pop. Jak w tym wszystkim poradzili sobie Pink Floyd i to bez osoby głównego kompozytora? Gilmour faktycznie płytę nagrał sam z pomocą muzyków sesyjnych. Wright z powodu prawnych nie mógł zagrać na płycie, a Mason miał kryzys związany z własną grą na perkusji i do formy wrócił dopiero na czas trasy koncertowej, lecz ostatecznie to nie on zagrał na albumie partie perkusji. Płyta, mimo iż jest, jak na tamte lata, nowocześnie brzmiąca, zachowała jednak charakterystyczny dla Pink Floyd styl i okazała się sukcesem, co potwierdzone został wielką, światową trasą koncertową. Gilmour się przekonał, że Pink Floyd poradzi sobie bez Watersa.
Na łono współpracowników grupy powrócił również Storm, który poszedł w odstawkę po Animals. Storm z Hipgnosis w latach osiemdziesiątych zajął się kręceniem klipów (m.in. doskonały Owner of A Lonely Heart Yesów), ale nie zapomniał o tworzeniu okładek. Zdjęcie zdobiące A Momentary Lapse of Reason to kolejny majstersztyk w jego karierze. Nie muszę wspominać, że rzeka łóżek jest autentyczna? Skąd taka wizja u Storma? Jak wyjaśnia Nick Mason, większa część sesji do nowej płyty odbyła się na rzece Tamiza, a dokładniej w należącej do Davida Gilmoura barce Astoria. Jeden z utworów na płycie, Yet Another Movie, przedstawiał wizje pustych łóżek – tak więc Storm wymyślił sobie wizję rzeki pustych łóżek. Sesja zdjęciowa odbyła się na plaży Saunton Sands, w hrabstwie Devon, która niegdyś gościła ekipę Pink Floyd, podczas kręcenia filmu The Wall w reżyserii Alana Parkera.
Plaża i angielska typowa pogoda rzecz jasna płatały figle. Rozłożenie 700 łóżek zajęło 30 pomocnikom Storma około 7 godzin. Gdy wszystko było gotowe, aby uchwycić idealne ujęcie… zaczęło padać. Ekipie Storma nie pozostało nic innego, jak wszystko sprzątnąć i powtórzyć manewr za dwa tygodnie. Jednak i wówczas natura płatała im niespodzianki – przypływ spowodował, że część łóżek znalazła się w wodzie. Storm przyznał po latach, że wykonanie tego zdjęcia kosztowało fortunę. Warto było.
The Division Bell (1994)
Kolejny przykład totalizmu Thorgersona. Te dwie kamienne głowy, zwrócone do siebie, tworząc tym samym złudzenie jednego oblicza, są jak najbardziej prawdziwe. Dwie pary głów o wysokości siedmiu metrów zostały wyrzeźbione w kamieniu i metalu. Musiały one więc ważyć naprawdę dużo. Sesja zdjęciowa odbywała się w lutym, było ponuro, zimno i wietrznie. Cała zabawa odbyła się na błotnistym polu pod miejscowością Ely i gdy wszystko wydawało się, że jest na dobrej drodze, aby wykonać idealne zdjęcie, Storm zorientował się, że pomylił pola i jego ekipa musiała sama przenieść rzeźby i ustawić na środek odpowiedniego pola. Oczywiście ekipa Storma miała do dyspozycji stalowy podnośnik, lecz błotnista ziemia uniemożliwiała jego wykorzystanie i wszystko asystenci Storma musieli robić własnymi rękoma. Jak wspomina Nick Mason, jego asystenci wpadli w furię, gdy ich szef oznajmił im, że pomylił pole.
Storm zmarł w 2013 roku po długiej i ciężkiej chorobie. Tworzył do samej śmierci. W XXI wieku jego prace zdobiły okładki płyt artystów takich jak Muse, Biff Clyro czy The Mars Volta. Twórczość Storma to dowód na to, że okładki płyt rockowych należy traktować jako sztukę przez duże „S”.
Fot.: EMI/Columbia/Sony Music
PS. głównym źródłem informacji i cytatów są archiwalne numery miesięcznika Teraz Rock a także książki: Nick Mason – Moje Wspomnienia i Wiesław Weiss – O krowach, świniach, małpach, robakach oraz wszystkich utworach Pink Floyd i Rogera Watersa.
