Obcy są wśród nas – Karel Čapek – „Inwazja Jaszczurów” [recenzja]

Inwazja Jaszczurów Karela Čapka to powieść doskonale znana czechofilom. Nie trzeba być jednak psychofanem literatury naszych południowych sąsiadów, by rozsmakować się w tym absurdalnie uroczym i wyrafinowanym retro science-fiction właśnie wznowionym przez Wydawnictwo Dwie Siostry. Powieść powstała w 1935 roku i zapisała się w historii literatury jako niemalże profetyczna, a na pewno wyprzedzająca epokę. Już wówczas Čapek opisywał dzieje upadku kruchej ludzkiej cywilizacji. Po nim przyszli inni, a mimo to jego wnikliwa powieść science-fiction wciąż jest zaskakująco świeża i aktualna. Czeska fantastyka z minionej epoki wydaje się spełnieniem marzeń każdego fana campowo-niedorzecznych historii. Dodać trzeba też, że ta satyryczna antyutopia to wciąż aktualne ostrzeżenie przed podnoszącym łeb faszyzmem i innymi fanatyzmami.

Karol Čapek to czeski pisarz, dramaturg i dziennikarz, pionier fantastyki naukowej. W dziejach literatury zapisał się jako ten, który jako pierwszy użył w powieści słowa „robot”. Inwazja Jaszczurów zadebiutowała na łamach gazety Lidove Noviny. Już wówczas pisarz – w satyrycznej formie – za pomocą licznie rozsianych w powieści tropów opisywał, do czego mogą doprowadzić właśnie raczkujące rządy Hitlera i NSDAP w III Rzeszy.

Surrealistyczna antyutopia

Autor w swojej futurystycznej, satyrycznej powieści przestrzegał przed fanatyzmami i upadkiem demokracji. Dlatego też Inwazja Jaszczurów w historii literatury zapisała się jako profetyczna antyutopia. Čapek opisuje bowiem przyszłość, w której społeczeństwa będą całkowicie podporządkowane władzy.

Przesłanie powieści było aktualne w roku 1935 i jest niestety aktualne dzisiaj. Czeski pisarz genialnie opisał ponadczasowy i uniwersalny mechanizm upokarzania i prześladowania innych, wszystkich niepasujących do idealnego społeczeństwa. Mechanizm, który rozkręca się i dzisiaj.

Inwazja Jaszczurów świeżym okiem

Nie mogę nie wspomnieć o nowym wydaniu powieści. Jest po prostu przepiękne. Książka zilustrowana została rysunkami niemieckiego grafika i malarza Hansa Ticha. Po raz pierwszy Inwazja Jaszczurów z rysunkami Tichy ukazała się w 1987 roku na niemieckim rynku wydawniczym, a teraz za sprawą Wydawnictwa Dwie Siostry kunszt artysty mogą podziwiać także polscy czytelnicy. A te ilustracje są naprawdę wspaniałe. Surrealistyczne, minimalistyczne i metaforyczne jednocześnie, znakomicie pasują do śmieszno-strasznego klimatu powieści.

Wspomnieć należy, że Inwazja Jaszczurów została wznowiona przez Dwie Siostry w ramach cyklu Świeżym Okiem. Seria ma przybliżać najwybitniejsze dzieła w historii literatury w odświeżonej warstwie graficznej, edytorskiej i składowej.

Satyrystyczne science-fiction

Nie będę opisywać fabuły tego satyrycznego science-fiction, ponieważ streszczenie to brzmiałoby naprawdę absurdalnie. Campowa fabuła jest jednak wyłącznie pretekstem do budowania poetyckich, wielopiętrowych metafor, jak w pigułce kondensujących stan umysłów przedstawicieli społeczeństw konsumpcyjnych. Tytułowe, inteligentne jaszczury są tu symbolem wszystkich obcych, „zagrażających” jedynie słusznemu sposobowi na życie. Beznamiętny styl Čapka, z jakim opisuje potworności, do których zdolny jest człowiek, jednocześnie zachwyca i przeraża.

Nadciąga Apokalipsa

Čapek nie uważał swojej powieści za utopijną. Twierdził, że opisuje jedynie to, co dzieje się na oczach współczesnych. I przestrzegał przed nadchodzącą katastrofą. Moralną i wojenną. Najsłynniejszy polski czechofil, czyli Mariusz Szczygieł, napisał, że Inwazja Jaszczurów to powieść o naszych czasach. I ma rację. Powieść po niemal osiemdziesięciu latach od pierwszego wydania nie straciła nic na aktualności. Czeski pisarz opowiada o ludzkich strachach, o czasach zmierzchu, czasach schyłku, czasach pogardy. Do złudzenia przypominających te, w których żyjemy.

Fot.: Dwie Siostry

Przeczytaj także:

Recenzja powieści Carpathia