Polemika z wiarą i Bogiem – Leonard J. Pełka – „Śladami pierwotnych wierzeń. Duchy, bóstwa i totemy” [recenzja]

Ewolucja religii i wyjaśnienie istoty kultów religijnych oraz przybliżenie różnych kręgów wyznaniowych – to wszystko porusza Leonard J. Pełka w książce Śladami pierwotnych wierzeń. Duchy bóstwa i totemy, którą w nowym wydaniu prezentuje wydawnictwo Replika. To już kolejna publikacja, która przybliża czytelnikowi różne aspekty wierzeń, nie tylko słowiańskich, a w tym wypadku skupia się na istocie religijności, wyjaśnia ważne pojęcia i próbuje polemizować z religią w ogóle. Pełka przybliża nam światowe demonologie, pisze o totemach, demonach, pochodzeniu bóstw, ale także kultach animistycznych czy pojęciu duszy. Książka będzie też zatem dobrym punktem do rozważań o naturze religijności, ale także pokaże jej wiele aspektów, w różnych formach.

Początki religii

Leonard Pełka zajmował się folklorem i ludoznawstwem, ale bardzo dużą część swoich badań poświęcił na zagadnienia dotyczące kalendarza obrzędowego oraz świąt wiary tradycyjnej oraz ludowej. Był doktorem nauk humanistycznych oraz uczniem Bohdana Baranowskiego. Zainteresowania Pełki dotyczące zagadnień o naturze religijnej i obrzędowej powołały do życia książkę obejmującą tematyką właśnie istotę kultów religijnych. To opracowanie, które wyjaśnia i przybliża zagadnienia, przeżywające obecnie renesans zainteresowania. Przede wszystkim ogromną ciekawość budzą obecnie wierzenia słowiańskie, demony i bóstwa, jednak tutaj, w książce Śladami pierwotnych wierzeń o mitologii typowo wywodzącej się ze słowiańszczyzny nie dowiemy się zbyt wiele. W rozdziale pierwszym Pełka wyjaśnia, czym jest religia i jaka jest jej struktura, ale także pokazuje pierwotne źródła wierzeń i kultów religijnych, co będzie dobrą bazą do dalszych rozważań i zrozumienia, skąd w ogóle w ludziach pomysł na przyjęcie za pewnik istnienia siły wyższej innej niż natura.

Bardzo ciekawe i na pewno wciągające są kolejne rozdziały książki, w których autor przybliża nam zagadnienia dotyczące kultu przodków – tzw. manizm, czyli od łac. „manes” – zmarli przodkowie. Wspominam o tym, bo to niesłychanie ciekawe zagadnienie, które Pełka określa tutaj (za socjologiem angielskim H. Spencerem) jako najstarszą formę wierzeń i genezę religii. Mowa o tym, że kult przodków dotyka bardzo głębokich aspektów ludzkiego bytu, istnienia sobowtóra, którego odbicie możemy dostrzec w tafli wody, z czego mogło wyrosnąć przeświadczenie o innej niż ziemska egzystencji człowieka. Takie pierwsze duchowe rozważania człowieka dały mu możliwość wytworzenia w sobie zalążka wiary w coś innego niż widzialne i namacalne. Pełka omawia także ciekawe zagadnienia dotyczące wiary w ludzką duszę oraz życie pozagrobowe, a także polemizuje z doktryną chrześcijańską, co jest wyjątkowo ciekawe, gdyż w książce także obala wiele teorii głoszonych przez chrześcijaństwo.

Skąd się wzięły demony

Książka Śladami pierwotnych wierzeń przybliża czytelnikowi aspekty dotyczące demonizmu i wszelakiej demonologii. Jest to zagadnienie bardzo interesujące, a także dość rozpowszechnione – w każdym kulcie można znaleźć wzmianki dotyczące takich złych istot. Autor wyjaśnia, że pierwotnie demonami nazywano byty – zarówno dobre, jak i złe – które reprezentowały różne czynniki i zjawiska widoczne w świecie materialnym. Przypisywano im kierowanie zjawiskami, ale także wszelkim strefom przyrody – lasom, rzekom czy górom. Ciekawie wyjaśnione jest to, że jako ludzkość mieliśmy zawsze bujną wyobraźnię i kwestie dla nas niezrozumiałe czy budzące trwogę umieszczaliśmy w swoim rozumieniu jako te podlegające interwencji istot o nadprzyrodzonej mocy. Te wszystkie działania uznaliśmy za działania demonów – burze, susze czy nawet epidemie. Ten kontekst demonizmu jest bardzo interesujący i niejako objaśnia naturę wszelkich aspektów, które wywołują strach w człowieku. Autor zahacza też o ludowe formy demonizmu i wyjaśnia ich różnice względem doktryny chrześcijańskiej.

Skąd Bóg Twój?

Śladami pierwotnych wierzeń to książka, która przede wszystkim nakreśla genezę wiary i religii, przybliża czytelnikowi ogólną wiedzę dotyczącą aspektów wierzeń, nie tylko słowiańskich czy ludowych, ale także tych z dalekich stron, które są nam mniej znane i przy tym bardzo ciekawe. Mimo że pierwotne wierzenia mogą kojarzyć się ze słowiańskością i mitologią słowiańską, to w opracowaniu Leonarda Pełki nie ma zbyt wielu wskazówek dla osoby, która interesuje się tymi zagadnieniami. Bardziej ogólnikowo nakreśla pewne elementy mitologii, ale myślę, że szczegółowiej zainteresowany tematem czytelnik może być rozczarowany. Niemniej warto zapoznać się z książką, gdyż wyjaśnia ona mechanizmy i istotę wierzeń, skłania do przemyśleń dotyczących chrześcijaństwa, Pełka bowiem prowadzi bardzo ożywioną polemikę z całą doktryną chrześcijańską, szczególnie też obnaża zakłamanie kościoła, jego ogromne wpływy i zasięg tych wpływów. W ostatnim rozdziale książki także porusza wnikliwie bardzo interesujące wątki, które mogą zaspokoić ciekawość niejednego czytelnika – to tutaj głównie następuje polemika z kościołem katolickim, autor obnaża zakłamanie tej instytucji, ale też porównuje aspekty z mitologii chrześcijańskiej i zestawia je z mitologiami innych wierzeń np. grecką czy egipską. Przedstawia na przykład legendy o narodzinach boga-człowieka na podstawie boga Kriszny, Buddy czy Ozyrysa i przeciwstawia je mitowi o narodzinach Chrystusa – zawierają zadziwiająco wiele wspólnych elementów. To jeden z najciekawszych rozdziałów książki. Ponadto Śladami pierwotnych wierzeń zawiera wiele ilustracji wizerunków Bogów, demonów w formie rzeźb czy płaskorzeźb, które urozmaicają czytanie oraz pozwalają wyobrazić sobie lepiej pewne zjawiska czy postaci. Język, jakim napisana jest książka, jest żywy i lekki, dlatego szybko się ją czyta, a lektura jest bardzo wciągająca i przyjemna. To kolejna książka Repliki, która zabiera nas w świat duchowości, religijności i wierzeń, przybliżając te ciekawe zagadnienia i stając się inspiracją do dalszych rozważań o bytach, demonach i bożkach.

Fot.: Replika

Przeczytaj także:

Wielogłos o książce Polska demonologia ludowa